Hoe lang kan Hitler oorlog voeren

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog verscheen een opmerkelijk boek van de hand van Fritz (Friedrich) Sternberg (Breslau 1895-Munchen 1963), een Duitse econoom, socioloog, politicus en marxistisch theoreticus. Onder de titel Hoe lang kan Hitler oorlog voeren? schetste hij een beeld van de dreigende opkomst van nazi-Duitsland en de consequenties daarvan voor Duitsland, Europa en de wereldvrede. Dat deze vrede op de tocht stond bleek al direct uit de titel van de Nederlandse uitgave van zijn werk. Voor Sternberg was het niet de vraag of de oorlog kwam, maar wanneer. In 1938 was er al een Engelse versie van het boek verschenen onder de titel: Germany and a Lightning War en in 1939 verscheen vanuit Parijs, waar veel Duitse (joodse) migranten leefden, het boek onder de titel: Die deutsche Kriegsstarke. Wie lange kann Hitler Krieg fuhren? Al eerder in 1935, uitgegeven in Amsterdam, verscheen een ander waarschuwend geschrift over nazi-Duitsland. Sternberg was een klokkenkluider voor het naderende onheil.

Voor Sternberg was de komende oorlog de uitkomst van een groot gevecht der ideeen. Vanuit zijn marxistische visie zag hij de opkomst van het fascisme en het nationaal-socialisme als een gevolg van het falen van de kapitalistische systemen. Deze visie paste in het wereldbeeld van Sternberg, die al jong politiek bewust was en tijdens zijn studie economie al publiceerde, actief was bij de socialisten, de zionistische jeugdbond en zich in 1918 in Breslau bij de radencommunisten had aangesloten. Lion Feuchtwanger en Georg Grosz behoorden tot zijn kennissenkring, evenals Bertold Brecht. Hij was ook tweemaal in de Sovjet-Unie waar hij contact had met Eugen Varga, Karl Radek en Nikolaj Boecharin. Sternberg publiceerde regelmatig in het tijdschrift Weltbuhne. Na de Rijksdagsbrand vluchtte Sternberg, als jood en marxist, verkleed als wintersport-toerist naar Tsjechoslowakije, en via Praag reisde hij door naar Basel, Zwitserland. Hier had hij contact met de Trotskisten, hetgeen zijn relatie met Moskou vertroebelde. Voor de oorlog reisde hij uit naar de VS waar hij door progressieve intellectuelen en universiteiten ondersteund werd. Na de oorlog was hij weer veel in Duitsland, waar hij uiteindelijk ook overleed.